اهداف توسعه پایدار بین المللی- عکس از ها تران
عبارت “توسعه پایدار” تا کنون در میلیونها صفحه اینترنتی بکار گرفته شده است. در نیمه دوم سده بیستم میلادی، چهار اصل کلیدی که نتیجه نگرانی ها و خواسته های مشترک جامعه جهانی بود، پا به عرصه وجود نهاد: صلح، آزادی، توسعه، و محیط زیست. پس از پایان جنگ جهانی دوم، بسیاری بر این باور بودند که صلح و امنیت جهانی کاملاً از وضعیت شکننده خارج شده، و به ثبات رسیده است. اما خیلی زود، نگرانی دیگری تحت عنوان دکترین رقابت های تسلیحات اتمی پا به عرصه جهانی گذاشت، و امنیت بین المللی را به چالش کشید. پس از پایان جنگ جهانی دوم، آزادی بصورت یکی از خواسته های دمکراتیک مردم علیه حکومتهای خودکامه و استعمارگر، و سپس در چارچوب استقرار حکومت قانون، و محترم شمردن حقوق پایه ای انسانها در سطحی جهانی مطرح شد. اما موضوعات محیط زیست و توسعه، تنها در 40 سال گذشته، بصورت محورهای کلیدی قابل بحث در محافل و مراکز قانونگذاری، در سطوح محلی و بین المللی مورد توجه قرار گرفته است. در کوتاه سخن میتوان گفت، مفاهیم و عناصر کلیدی چهار اصل نامبرده: صلح، آزادی، توسعه، و محیط زیست برغم اینکه با گذشت زمان مورد تجدید نظر قرار گرفته اند، اما هنوز جزو مهمی از خواسته ها و آرمان بشریت کنونی را تشکیل میدهند.
در دهه های 70 و 80 میلادی ، چندین کمیسیون ویژه بین المللی با هدف بررسی علمی موضوعاتی که نگرانی جامعه جهانی را بر انگیخته بود تشکیل شد. در این راستا، نتیجه پژوهش های کارشناسان، بصورت اسناد منتشر شده در اختیار سازمان های ذیربط جهانی قرار گرفت. یکی از گام های مهم در این مسیر، تاسیس “کمیسون جهانی محیط زیست و توسعه” بود که در دستور کار مجمع عمومی سازمان ملل متحد قرار گرفت، و متعاقباً در سال 1982 فعالیتهای خود را آغاز کرد. نتیجه پژوهش های این کمیسیون در سال 1987 در مقاله ای با عنوان “آینده مشترک ما” منتشر شد. سرپرستی این کمیسون بر عهده گرُو هارلِم برونتلَند، نخست وزیر وقت نروژ بود. به همین علت هم بسیاری این کمیسیون را با نام مستعار “کمیسیون برونتلند” میشناسند.
از این پس، و بتدریج “توسعه پایدار” سرلوحه بسیاری از برنامه های توسعه بین المللی، محافل آکادمیک، و سازمان های مردم نهادی که در حوزه امور مرتبط با محیط زیست فعال بودند قرار گرفت. تعاریف گوناگونی از مقوله “پایدار بودن” یا “قابل دوام بودن” توسعه صورت گرفته است. اما توسعه پایدار بر اساس تارنمای بانک جهانی برای بازسازی و توسعه، و بر مبنای گزارش برونتلند اینگونه تعریف شده است: ” توسعه ای که پاسخگوی نیازهای نسل کنونی باشد، بدون اینکه توانایی نسلهای آینده را برای پاسخگویی به نیازهایشان به مخاطره بیندازد.”
با اینحال باید در نظر داشت توسعه پایدار معادله ای چند مجهولی است، که حل آن مستلزم بررسی همه جانبه تمام زوایای مرتبط به آن است. حال بر اساس تعریف بالا باید از خود پرسید: نیاز های نسل کنونی کدام است و جوامع برای پاسخگویی به این نیازها باید چگونه عمل کنند؟ مثلا شاید بتوانیم با صرف چند دقیقه از وقتمان، پنج نیاز اساسی شخصی خود را به صورتی فهرست وار بر روی کاغذ بنویسیم. آیا مطالبی را که نوشته ایم، با یکدیگر در تضاد هستند؟ برای نمونه، اگر تنفش هوای تازه یکی از خواسته ها یا نیازهایی بوده که در فهرست مان آورده ایم، و همچنین داشتن یک خودرو را هم برای جابجایی ضروری دانسته ایم، در این صورت باید گفت که نیازها یا خواسته های ما با هم در تضاد هستند. پس کدام را باید انتخاب کرد؟ اکنون اگر این سناریو را در سطح جامعه، شهر، کشور، و جهان تعمیم بدهیم، با چه تضادهایی رویرو خواهیم بود؟ حوزه دانش توسعه پایدار تلاش دارد با ایجاد تعادل و یافتن راه کارهای جامع، پاسخگوی نیازهای نسل کنونی باشد، بدون اینکه توانایی و ظرفیتهای ضروری نسلهای آینده را برای زندگی بهتر به مخاطره بیندازد.
در چارچوب فعالیت های بین المللی که به منظور هموار سازی شرایط لازم برای دست یابی به توسعه انسانی و اقتصادی برداشته شده، میتوان از برنامه “اهداف توسعه هزاره“ سازمان ملل متحد نیز نام برد. این طرح در سال 2000 میلادی با حضور سران 189 کشور جهان تدوین شد. این معاهده بین المللی، دارای 8 هدف یا آرمان کلی است، که کشورها باید تا سال 2015 میلادی به آن دست یافته باشند. بطور کلی و مختصر، 8 آرمان مندرج در اهداف توسعه هزاره بقرار زیر است:
- · یکم: از بین بردن فقر شدید و گرسنگی در جهان
- · دوم: دست یافتن به آموزش ابتدایی برای همگان
- · سوم: گسترش و ترویج برابری جنسیتی، و توانمند سازی زنان
- · چهارم: کاهش میزان مرگ و میر در میان کودکان
- · پنجم: بهبود و افزایش سطح سلامت مادران
- · ششم: مبارزه با ایدز، مالاریا و دیگر بیماری های فراگیر
- · هفتم: تضمین پایداری محیط زیست
- · هشتم: گسترش مشارکت جهانی برای توسعه
برخی از پژوهشگران هم، توسعه پایدار را به یک جنبش اجتماعی تشبیه کرده اند. این جنبش از “گروهی از مردم با یک جهان بینی مشترک تشکیل شده ست که برای دستیابی به اهدافی مشخص که در خدمت همگان قرار خواهد گرفت تلاش میکنند.” در همین راستا میتوان گفت، امروزه هزاران سازمان مردم نهاد در سطح بین المللی، برای دست یابی به اهداف نامبرده در کنوانسیون های جهانی مرتبط با توسعه پایدار فعالیت می کنند. بمنظور تشویق گسترش پایگاه اجتماعی فعالان توسعه پایدار، “کمیسون جهانی محیط زیست و توسعه” سازمان ملل متحد، نخستین کنفرانس جهانی و میان دولتی خود را در سال 2002 میلادی در ژوهانسبورگ، در آفریقای جنوبی برگزار کرد. نمایندگان بیش از 700 سازمان جدید مردم نهاد بین المللی، و همچنین بیش از 8 هزار تن از نمایندگان بخش خصوصی، کشاورزی، ساکنان بومی کشورهای در حال توسعه، جوامع علمی و پژوهشی، و زنان کار آفرین در این کنفرانس حضور داشتند.
از هنگام انتشار گزارش “کمیسیون برونتلند” تا کنون، دست کم صدها پژوهش گر و دانشمند تعاریف خود را از توسعه پایدار ارائه کرده اند. چنین سطحی از پیچیدگی و گونه گونی در تعریف این پدیده، موجب شده است که بسیاری مسئله توسعه پایدار را متناقض و یا پارادوکسال بنامند. اما با بروز تعاریف و یا مفاهیم تازه در حوزه توسعه پایدار، گفتمان جهانی و تخصصی هم در این گستره تعمیق بیشتری یافته است. پرزیدنت اوباما در تشریح سیاست های آمریکا در حوزه توسعه جهانی نیز تاکید کرد : “توسعۀ پایدار امری بلند مدت است، و پیشرفت در این حوزه بستگی به تصمیمات سیاسی سران کشورها، و کیفیت نهادها در کشورهای در حال توسعه دارد. در جایی که رهبران، مسئولانه مدیریت کنند، سیاست های خوبی را وضع کنند، و سرمایه گذاری ها در جهت توسعه باشد، نتایج پایدار قابل دستیابی خواهد بود. در جایی که این شرایط موجود نباشد، تحقق پیشرفت پایدار حتی در صورت وجود حسن نیت و گستردگی تعامل بسیار دشوار خواهد بود.”
گفتنی است چالشهای ملموس و محسوسی که بر سر راه توسعه جهانی پایدار قرار دارد، از نظر پیچیدگی و گونه گونی، دست کم مانند چندگونگی و تنوع جوامع بشری است که در سراسر کره زمین پراکنده هستند. حل معضلات زیست محیطی، اقتصادی، و مرتبط به توسعه پایدار نیازمند همکاری و تلاش تمام شهروندان جهان است. برای حل این معضل پیچیده و چند بعُدی، پاسخ و راه حلی ساده وجود ندارد. بشریت با استفاده از نبوغ و خرد جمعی خود، میتواند همانگونه که بارها در گذشته نشان داده، بر این چالش عظیم نیز چیره بشود، و جهانی بهتر را برای نسل کنونی، و نسلهای آینده تضمین کند.
